این مرکز که به عنوان یکی از ابزارهای سیاست تثبیت با هدف کاستن از دامنه نوسانات نرخ ارز راه اندازی شده، بستر لازم را برای پیش‌بینی‌پذیر کردن اقتصاد برای فعالان اقتصادی فراهم می‌کند و از آن به عنوان بازوی اجرایی بانک مرکزی در پیاده سازی سیاست تثبیت نام برده می‌شود که قرار است آثار عملکرد آن در فضای اقتصاد کشور به تدریج نمودار شود.
هدف اصلی از راه اندازی مرکز مبادله بهره گیری از ابزارسازی و نهادی سازی کنترل رفتار نرخ ارز است. در این مسیر با مطالعه نمونه‌های کشورهای مختلف و بومی سازی آن با توجه به وضعیت اقتصاد کشور تلاش شده است تا کمترین آسیب به اقتصاد کشور از ناحیه نرخ ارز وارد شود.
مرجعیت تعیین قیمت ارز
یکی از کارکردهای کلیدی مرکز مبادله ارز و طلای ایران، تبدیل شدن به مرجعیت تعیین قیمت است. بانک مرکزی معتقد است که به دلیل نبود مرکزی برای فرماندهی ارزی کشور، بازارهای غیررسمی و واسطه‌گری ارزی، ضربات مهلکی را بر پیکره اقتصاد ایران وارد کرده است. همچنین بانک مرکزی از طریق توسعه فعالیت‌های این مرکز به دنبال استخراج و شناسایی نیازهای واقعی ارزی کشور و حذف درخواست‌های کاذب است. در عین حال، بانک مرکزی از طریق اعمال سیاست‌های خود در نرخ‌گذاری ارزی، عملا به میدان‌داری فضای مجازی و سودجویان از بازار ارز برای همیشه خاتمه خواهد داد.
به بیان دیگر مرکز مبادله ارز وطلای ایران به این سمت می‌رود که بازارهای رسمی ارز در کشور مرجعیت قیمتی داشته باشند؛ یعنی وقتی فعالان اقتصادی، مردم و صاحبنظران می‌خواهند درباره روند قیمتی نرخ ارز صحبت کنند و نسبت به آینده پیش‌بینی داشته باشند، بتوانند به یک مرجع قابل اتکا استناد کنند.
مرکز مبادله ارز با چه مکانیسمی به پیش‌بینی‌پذیر کردن بازار ارز کمک می کند؟
در ذیل آیین‌نامه اجرایی مرکز مبادله ارز و طلای ایران تصمیم‌گیری شده که این مرکز در بازار حواله‌جات ارزی هم نقش موثری داشته باشد. علاوه بر آن، اگر شرایط بازار به سمت ثبات حرکت کند و آرامش نسبی را در بازار ارز داشته باشیم، این امکان وجود دارد که با معرفی ابزارهایی مثل ابزار مشتقه ارز در یک فضای مدیریت شده، بتوانیم پیش‌بینی‌پذیری اقتصاد را نیز افزایش دهیم.
در حال حاضر، مرکز مبادله ایران از دو قسمت ارز و طلا تشکیل شده است. در گذشته امکان انجام معاملات طلا در یک فضای مدیریت شده وجود نداشت؛ بنابراین مرکز مبادله ایران با هدف ساماندهی بازار طلا به این حوزه نیز ورود می‌کند و در آینده نزدیک معاملات انواع شمش و سکه‌های طلا و حتی ابزارهایی که می‌تواند روی اینها تعریف شود، در این مرکز ایجاد خواهد شد.
نهادسازی برای معاملات ارز و طلا
نهادسازی برای انجام معاملات ارز و طلا در شبکه رسمی ارزی کشور و مرجعیت قیمت در بازار ارز و طلا از طریق نهادسازی و ابزارسازی، ماموریت اصلی مرکز مبادله ارز وطلای ایران است و تبدیل‌شدن به یکی از ارکان برتر بازار ارز و طلا در ایران و کشورهای منطقه، چشم انداز تعیین شده برای این مرکز است.
مرکز مبادله ارز و طلای ایران تلاش می کند تا بسترسازی برای معاملات ارزی (اسکناس و حواله)، فلزات گرانبها (اعم از شمش و سکه) و تامین نیازهای ارزی مردم براساس سرفصلهای مصوب بانک مرکزی مهمترین خدمات ارائه شده در مرکز مبادله ایران باشد و در حال حاضر، این بازار بر معاملات حواله ارز و تخصیص ارز خدماتی تمرکز دارد.
ابزارهای ثبات ساز مرکز مبادله؛ از صندوق تثبیت ارزی تا ابزارهای پوشش ریسک و تامین مالی
در مرکز مبادله ایران سه دسته ابزار را در نظر گرفته شده است ، یک دسته ابزارهای ثبات‌ساز هستند که معروف‌ترین آنها صندوق تثبیت ارزی است که نمونه آن را در چین، روسیه، آمریکا و سایر کشورها وجود دارد ، وظیفه این ابزارها نیز هموارسازی نوسانات است و دخالتی در روند اصلی نرخ ارز ندارد. روند اصلی نرخ ارز متاثر از متغیرهای کلان اقتصادی مثل نرخ رشد نقدینگی، رشد اقتصادی و تورم است؛ اما به کمک صندوق تثبیت، نوسانات کنترل خواهد شد تا افت و خیزهای سنگینی در نرخ ارز حادث نشود.
دسته دوم از ابزارها، ابزارهای پوشش ریسک هستند، هدف این ابزارها این است که فضای قابل پیش‌بینی را به فعالان اقتصادی ارائه کنند و از طرفی زمینه پوشش ریسک نرخ ارز نیز فراهم شود که می‌توان به سواپ و قراردادهای آتی ارز یا فیوچرز اشاره کرد. در ابتدا این ابزارها برای فعالان عمده نظام اقتصادی شامل بانک‌ها و صرافی‌ها ایجاد می‌شوند و به تدریج سایر فعالان اقتصادی و عموم مردم نیز می‌توانند از آن برای پوشش ریسک استفاده کنند.
دسته سوم ابزارها، ابزارهای تامین مالی است. در کشور بسیاری از پروژه‌های سود ده و قابل توجیه به لحاظ اقتصادی وجود دارد که ایجاد آنها می‌تواند علاوه بر اینکه رشد اقتصادی را تسریع کند، زمینه افرایش درآمدهای آتی ارزی را هم ایجاد خواهد کرد؛ البته در حال حاضر این ابزارها را در مرکز مبادله فعال نیست اما ولی در سطوح خُرد بحث تامین مالی ارزی جمعی در این مرکز پیگیری می شود .
پذیره نویسی اوراق مرابحه ارزی
هم اکنون شرکت‌های دانش‌بنیانی وجود دارند که برای خرید لیسانس یا واردات قطعه و ... نیازمند ارقامی زیر یک میلیون دلار هستند و باید برای تامین این نیاز ابزارهای لازم ایجاد شود تا فایناس ارزی این نیاز محقق شود. در همین زمینه دستورالعمل اجرایی انتشار و عرضه اوراق مرابحه ارزی نهایی و پذیره نویسی اولین اوراق مرابحه ارزی کشور از در مرکز مبادله ایران اغاز شده است. هدف از انتشار این اوراق، تامین مالی پروژه‌های صنایعی است که دارای درآمدهای قطعی ارزی هستند که می‌توان به صنایع پتروشیمی و پالایشی و فلزات اساسی اشاره کرد که برای طرح‌های توسعه نیازمند منابع ارزی هستند و این اوراق برای تامین مالی ارزی این شرکت‌ها طراحی شده است.
روز گذشته با پیگیری بانک مرکزی و در راستای تامین مالی ارزی طرح‌های بزرگ اقتصادی کشور، عرضه نخستین اوراق مرابحه ارزی کشور در مرکز مبادله ارز و طلای ایران رونمایی و عملیاتی شد؛ در مرحله اول ۱۰۰ میلیون یورو از این اوراق برای تامین مالی ارزی شرکت پالایش گاز بیدبلند خلیج فارس با موفقیت عرضه شد.
چشم انداز پیش رو
برای مرکز مبادله ارز وطلای ایران در چشم انداز میان مدت و بلند اهداف خاصی طراحی شده است به طوری که در بخش ارز تلاش می‌کند تا مبادلات مربوط به اسکناس ارز و حواله‌جات ارزی را به ذیل یک بازار ساختارمند و کارا هدایت کند تا کشف نرخ در این بازار مورد وفاق اکثریت فعالان اقتصادی و مردم باشد و عمده نیازها با این نرخ پاسخ داده شود.
در بازار حواله‌جات ارزی پیش از این بازاری برای کشف نرخ حواله نداشت؛ تلاش مرکزی مبادله ارز و طلای ایران براین امر متمرکز شده است تا فرآیند کشف نرخ با مکانیسم‌های بازار صورت بگیرد. کشف نرخ صحیح در بازار حواله‌جات ارزی هم انگیزه صادرات و هم انگیزه بازگرداندن ارز صادراتی به چرخه رسمی ارز کشور را افزایش می‌دهد و پس از مدتی عمده صادرکنندگان در کوتاه‌ترین زمان ارز حاصل از صادرات را به کشور باز می‌گردانند.
طراحی نقشه کامل بازار ارز و طلا از دیگر اهداف مرکز مبادله ارز و طلای ایران است که این نقشه در قالب بازار مبادله ارز و طلای ایران شکل خواهد گرفت. همچنین در کنار بازار ارز، در بحث طلا هم بانک مرکزی پیش از این حضوری در بازار طلا و سکه طلا نداشت، در حالی که طلا از دهه‌های گذشته یک متغیر مهم اقتصادی بوده و همه خانوارهای ایرانی و فعالان اقتصادی بخشی از پس‌انداز خود را به شکل طلا نگهداری می‌کنند؛ بنابراین قرار است مرکز مبادله ارز و طلای ایران در بحث خرید و فروش شمش طلا و سکه و ابزارهای مبتنی بر طلا و سکه نیز نقش ایفا کند و از ارائه نرخ‌هایی که در بازار طلا و سکه کشف می‌شود و بعضا با فضای واقعی اقتصاد کشور همخوانی ندارد، جلوگیری خواهد شد.
در مجموع باید گفت که تبدیل مرکز مبادله به یک بازار شفاف در اقتصاد و مرجعیت یافتن نرخ این مرکز هدف نهایی راه اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران است ضمن اینکه تا زمانی که عمده نیازهای بازار ارز از این مرکز تامین می‌شود، طبیعتا کمک خواهد کرد تا این مرکز مرجعیت پیدا کند، چرا که اغلب نیازهای کلان و خرد مصرف‌کنندگان را تامین می‌کند.
