به گزارش پایگاه خبری توسعه تعاون، ضایعات مواد غذایی به دفع مواد غذایی اشاره دارد که به دلیل عدم استفاده یا نامناسب بودن برای مصرف، از بین می‌روند. این ضایعات شامل مواد غذایی مانند سبزیجات، میوه‌ها، گوشت، ماهی، نان و غیره می‌شود. این ضایعات می‌تواند در منازل، رستوران‌ها، فروشگاه‌ها و سایر مکان‌هایی که مواد غذایی را تولید یا به فروش می‌رسانند، اتفاق بیفتد. این ضایعات که یا در اثر تاریخ انقضا یا قبل از آن رخ می‌دهد، باعث اتلاف منابع مالی، زمان و انرژی می‌شود و می‌تواند به مشکلات زیست‌محیطی و بهداشتی منجر شود، لذا کاهش تلفات و ضایعات مواد غذایی در دنیایی که قحطی‌ها رو به افزایش است و روزانه صدها تن غذا و خوراکی از بین می‌رود، امری ضروری است.
یک‌سوم غذا در سطح جهان هرگز خورده نمی‌شود
بر اساس آمار موجود میانگین تلفات و ضایعات مواد غذایی سالانه در سراسر جهان حدود ثلث غذای دنیاست که میزان آن از لحاظ وزنی حدود یک میلیارد و ۳۰۰ هزار تن و از لحاظ ارزش دلاری حدود یک هزار میلیارد دلار است. این ضایعات در بخش‌های مختلف مواد غذایی به شرح زیر است:
– ۴۵ درصد از کل میوه‌ها و سبزیجات
– ۳۵ درصد از کل ماهی و غذاهای دریایی
– ۳۰ درصد از تمام غلات
– ۲۰ درصد کل محصولات لبنی
– ۲۰ درصد گوشت و مرغ
حقایق کلیدی ضایعات جهانی مواد غذایی در ۲۰۲۳
موضوع ضایعات مواد غذایی یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی جهان در زمان حاضر است. در سال ۲۰۱۱ سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) گزارشی روشنگرانه اما تاسف‌بار تحت عنوان تلفات و ضایعات جهانی غذا منتشر کرد که در آن ادعا شده بود، حدود یک‌سوم مواد غذایی تولید‌شده در سطح جهان هر‌ساله هدر می‌رود، یا حدود ۱.۳ میلیارد تن، که ارزش آن سالانه بالغ بر یک تریلیون دلار بود. این ارزش از دست رفته تنها خسارتی نیست که بر ما تحمیل می‌شود، زیرا زباله‌های حاصل از فرآیند تولید مواد غذایی یکی از بزرگ‌ترین منابع تولید دی‌اکسید‌کربن در جهان است. اگر از دست دادن و ضایعات مواد غذایی به عنوان یک کشور طبقه‌بندی می‌شد، جایگاه آن در تولید گازهای گلخانه‌ای قبل از اروپا و پس از چین و ایالات‌متحده به عنوان سومین تولید‌کننده روی کره زمین قرار می‌گرفت.
از دست دادن مواد غذایی و ضایعات همچنان یک مشکل بزرگ در سال ۲۰۲۳ است، سازمان ملل متحد هدفی را برای کاهش اتلاف و ضایعات مواد غذایی به عنوان یکی از ۱۷ هدف توسعه پایدار در جهان تعیین کرده است که در آن کاهش ۵۰ درصدی ضایعات غذایی تا سال ۲۰۳۰ هدف‌گذاری شده است.
بر اساس ارزیابی سال ۲۰۲۳ از پیشرفت جهان به سمت دستیابی به این هدف بلندپروازانه در هر منطقه در سراسر جهان دست‌نیافتنی باقی می‌ماند و به‌رغم رشد تولید انرژی از انرژی‌های تجدیدپذیر توفیق چندانی در جلوگیری از ضایعات مواد غذایی نداشته‌ایم و تقریبا ۳.۳ میلیارد تن دی‌اکسید‌کربن از ضایعات مواد غذایی تولید می‌شود که یکی از عوامل اصلی تغییرات آب و هوایی است.
محاسبه تلفات و ضایعات غذا براساس کشور
یکی از راه‌های بررسی مشکل، محاسبه میزان هدررفت غذا در هر کشور و همچنین محل وقوع آن در زنجیره تامین است. این دیدگاه می‌تواند به ما در درک بهتر علل هدررفتن مواد غذایی کمک کند. سازمان غذا و کشاورزی و برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد برای محاسبه برآوردهای دقیق‌تری با یکدیگر همکاری کرده‌اند.
برای ارائه یک ایده واضح‌تر از مشکل کلی، بین «از دست دادن غذا» و «ضایعات غذا» تفاوت وجود دارد. از این رو برای هر کدام یک شاخص جداگانه وجود دارد. طبق توافق‌ها شاخص از دست دادن غذا به آنچه در طول تولید یا در زنجیره تامین غذا قبل از رسیدن غذا به خرده‌فروشان از دست می‌رود، نگاه می‌کند.
شاخص ضایعات غذایی بر مواد غذایی تمرکز دارد که در انتهای زنجیره تامین توسط خرده‌فروشان و مصرف‌کنندگان دور ریخته می‌شود. برآوردهای اولیه نشان می‌دهد حدود ۱۴ درصد از مواد غذایی جهان به طور متوسط بین برداشت محصول و خرده‌فروشی از بین می‌رود. به طور کلی بیشتر از هر ماده غذایی دیگر، میوه‌ها و سبزیجات در طول زنجیره تامین جهانی از بین می‌روند، اگر چه با توجه به ماهیت فاسدشدنی آنها تعجب‌آور نیست!
تحقیقات انجام‌شده به خوبی نشان می‌دهد بیشترین مواد غذایی در محل‌های زیر هدر می‌رود.
– ۸ درصد در مزارع
- ۱۷ درصد در خرده‌فروشان؛ منظور ارائه‌دهندگان خدمات غذا و خانه‌ها هستند.
- ۱۴ درصد از درب مزارع تا بخش خرده‌فروشی
مواد غذایی ۸ درصد در مزارع، ۱۷ درصد در خرده‌فروشان و ۱۴ درصد از درب مزارع تا بخش خرده‌فروشی هدر می‌رود. در کشورهای در حال توسعه، این امر در مراحل اولیه زنجیره تامین مواد غذایی رخ می‌دهد. هدررفت مواد غذایی اغلب به دلیل محدودیت در تکنیک‌های برداشت و ذخیره‌سازی و زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل ضعیف است.
کاهش از دست دادن مواد غذایی در طول زنجیره تامین مواد غذایی تازه از منطقه‌ای به منطقه دیگر بسیار متفاوت است. به عنوان مثال، در کشورهای در حال توسعه، این امر در مراحل اولیه زنجیره تامین مواد غذایی رخ می‌دهد. هدررفت مواد غذایی اغلب به دلیل محدودیت در تکنیک‌های برداشت و ذخیره‌سازی و زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل ضعیف است.
نرخ از دست دادن مواد غذایی در طول زنجیره برخی کشورهای در حال توسعه به طور میانگین به شرح زیر است:
– کشورهای استرالیا و نیوزیلند حدود ۵ تا ۶ درصد
– آسیای مرکزی و جنوبی حدود ۲۰ تا ۲۱ درصد
– اروپا و آمریکای شمالی حدود ۱۶ درصد
این تفاوت‌ها نشان می‌دهد از دست دادن مواد غذایی را باید بیشتر در سطوح ملی و منطقه‌ای مورد توجه قرار داد و لذا راه‌حل‌ها هم متفاوت خواهند بود و همچنین تا حد زیادی به شرایط محلی، محصولات، زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل و رفتار مصرف‌کننده بستگی دارند.
در بخش مصرف باید اذعان کرد که مصرف‌کنندگان به دور ریختن مواد غذایی خوراکی ادامه می‌دهند و این امر به ویژه برای کشورهای صنعتی بیشتر صادق است. با این حال آمارهای جالبی در مورد ضایعات مواد غذایی وجود دارد که باید برجسته شوند.
نرخ از دست دادن مواد غذایی در طول زنجیره استرالیا و نیوزیلند حدود ۵ تا ۶ درصد، آسیای مرکزی و جنوبی حدود ۲۰ تا ۲۱ درصد، اروپا و آمریکای شمالی حدود ۱۶ درصد است.
کدام مصرف‌کنندگان بیشتر غذای خود را هدر می‌دهند؟
آمریکا: به طور کلی خانوارهای آمریکایی حدود ۴۸ درصد از مواد غذایی مازاد خود را هدر می‌دهند، به این معنی که ۴۴ میلیون تن غذا، از
۲۴۱ میلیون تن تولید‌شده در ایالات‌متحده، از خانه‌ها به محل‌های دفن زباله فرستاده می‌شود.
اتحادیه اروپا: مشخص شده است که بیش از ۵۰ درصد ضایعات غذایی خوراکی و غیرخوراکی در اتحادیه اروپا از خانوارها به دست می‌آید که بالغ بر ۴۷ میلیون تن زباله با هزینه ۹۸ میلیارد یورو در سال است.
انگلستان: در این کشور ضایعات غذای خانگی ۷۰ درصد از کل زباله‌های خوراکی را تشکیل می‌دهد. خانوارهای بریتانیا هنوز ۴.۵ میلیون تن مواد غذایی را سالانه هدر می‌دهند که می‌توانست قابل خوردن باشد.
استرالیا: دولت این کشور تخمین می‌زند که استرالیا در مجموع سالانه ۷.۳ میلیون تن غذا را هدر می‌دهد که سالانه حدود ۲۰ میلیارد دلار استرالیا برای اقتصاد هزینه دارد.
کدام کشورها کمترین مواد غذایی را هدر می‌دهند؟
زمان زیادی تا سال ۲۰۳۰ برای تحقق هدف‌گذاری کاهش ۵۰ درصدی ضایعات مواد غذایی باقی نمانده است؛ سالی که بسیاری از کشورها به این هدف متعهد شده‌اند.
با این حال، طبق آخرین گزارش شاخص ضایعات غذایی که توسط محیط‌زیست سازمان بین‌الملل «UNEP» در سال ۲۰۲۱ منتشر شد، پیشرفت کلی بسیار کند بوده است. با این حال برخی کشورها اقدامات روشنی را برای کاهش هدررفت و ضایعات مواد غذایی انجام داده‌اند. در انگلستان اگرچه ارقام ضایعات مواد غذایی هنوز بسیار بالاست، اما این کشور به سمت دستیابی به هدف توسعه پایدار ۱۲-۳ پیشرفت قابل توجهی کرده است.
اتحادیه اروپا نیز برای رسیدگی به اتلاف مواد غذایی و ضایعات در طول کل زنجیره تامین، برنامه جالبی را ارائه داده است. کمیسیون اروپا دستورالعمل‌های واضحی را برای گزارش اجباری میزان ضایعات مواد غذایی توسط کشورهای عضو صادر کرده است.
چین نیز در سال ۲۰۲۱ در تلاشی برای کاهش هدررفت و ضایعات مواد غذایی، قانونی را تصویب کرد که تهیه و مصرف بیش از حد مواد غذایی را جریمه می‌کرد.
عوامل موثر در کاهش ضایعات مواد غذایی
اهداف زیست‌محیطی می‌توانند به عنوان یک چارچوب کلی برای حمایت از اقدام جمعی برای کاهش ضایعات غذایی به نصف تا سال ۲۰۳۰، از جمله هدف ۱۲-۳ از اهداف توسعه پایدار عمل کنند. با این حال، موفقیت به یک رویکرد جامع و چند‌وجهی و همچنین ابتکارات دولت‌ها بستگی دارد؛ پاسخ به این سوال که چرا باید کاهش ضایعات مواد غذایی در اولویت قرار گیرد؟
ضایعات مواد غذایی در ایران هم اگرچه با کاهش قدرت خرید و عدم تناسب میان حقوق قاطبه مردم با تورم کم شده، اما همچنان آمارهای اتلاف در برخی مواد غذایی به ویژه در نان که سوبسید به آن تعلق می‌گیرد و انحراف از هدف نهایی وجود دارد. همین چند روز پیش بود که خانه‌ای با احتکار چند هزار نان کشف شد که ظاهرا قرار بود این قوت غالب مردم به خوراک دام بدل شود یا همچنان آمارهای اتلاف خرما ۳۵ درصد، ضایعات میوه‌ها و سبزیجات تا ۵۰ درصد، ضایعات در برنج ۲۰ درصد و… است.
دولت باید با الگوگیری از طرح‌های موفق جهانی برای ارائه طرح‌های مدون اقدام کند که در آن منافع سرمایه‌گذاران لحاظ شود، همچنین باید بررسی شود چرا در منطقه خاورمیانه بیش از سایر مناطق جهان ضایعات مواد غذایی بیشتر است در حالی که برای تولید مواد غذایی در این منطقه و در قیاس با سایر مناطق هزینه بیشتر و یارانه بیشتر تخصیص می‌یابد. شاید برای شروع لازم باشد دو محور اساسی اصلاح فرآیندها را تا قبل از خرده‌فروشی، به ویژه میادین میوه‌و‌تره‌بار شهرها و سوبسیدها و یارانه‌ها مورد بازنگری قرار داد.
از یاد نبریم که کاهش ضایعات مواد غذایی به نصف می‌تواند به پاسخگویی به تقاضای رو به رشد جمعیت کمک کند، در حداقل رساندن اثرات منفی زیست‌محیطی کشاورزی نقش‌آفرینی داشته باشد، حافظ جان انسان‌ها باشد، هزینه‌ها را کاهش دهد و بالاخره به محافظت از سیاره برای نسل‌های آینده کمک کند.
