ممنوعیت صادرات برنج هند چه تأثیری بر بازار جهانی دارد؟

به گزارش پایگاه خبری توسعه تعاون،محدودیت‌های جدیدی که هند به تازگی برای صادرات برنج ایجاد کرده است می‌تواند با تشویق دیگر کشورهای تولید‌کننده برنج به اعمال محدودیت، در نهایت منجر به افزایش قیمت جهانی برنج شود و کشورهای فقیر را درگیر کمبود موادغذایی کند.

هیچ‌چیز به‌اندازه رأی‌دهندگان گرسنه موجب ترس دولت‌ها نمی‌شود. در هند، پس‌ازآنکه بارش‌های شدید در اوایل ماه جاری شالیزارها را نابود کرد، مقامات برای جلوگیری از افزایش ناگهانی قیمت اقداماتی انجام دادند. در ۲۰ جولای دولت هند صادرات برنج سفید غیر باسماتی را ممنوع اعلام کرد تا از کافی بودن برنج موردنیاز مصرف داخلی باقیمت مناسب اطمینان حاصل کند. سال گذشته هم به دلایلی مشابه، دولت هند برای صادرات انواع برنج عوارض وضع کرد و مانع از صادرات برنج دانه شکسته که معمولاً باقیمت کمی به فروش می‌رسد شد. سیاست‌گذاران امیدوارند حفظ ذخیره برنج در داخل هند بتواند منجر به کنترل قیمت‌ها که طی سال گذشته ۱۲ درصد افزایش داشته است، در داخل کشور شود؛ اما این وضعیت چه تأثیری بر دیگر نقاط جهان خواهد داشت؟

هند، بزرگ‌ترین صادرکننده برنج جهان است که ۴۰ درصد از صادرات جهانی برنج را به عهده دارد. در سال گذشته بالغ‌بر ۲۲ میلیون تن برنج از هند به بیش از ۱۴۰ کشور جهان صادر شد. در حدود نیمی از این صادرات را برنج غیرباسماتی تشکیل می‌دهد. این برنج‌ها که نسبت به برنج باسماتی معطر و دانه بلند است، ارزان‌قیمت‌تر به شمار می‌رود و در میان کشورهای فقیری مانند بنگلادش، نپال و بخش‌هایی از جنوب صحرای آفریقا محبوبیت زیادی دارد. کاهش صادرات برنج به این مناطق از سوی هند می‌تواند موجب افزایش قیمت این محصول در کشورهای نامبرده شود.

درنتیجه ممکن است قیمت جهانی برنج که از قبل در حال افزایش بود، به‌شدت صعودی شود. شاخص قیمت برنج که به‌صورت ماهانه توسط سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد منتشر می‌شود، در سال منتهی به ماه ژوئن افزایشی ۱۴ درصدی را از خود نشان داده است. این قیمت، بالاترین نرخ برنج از زمان بحران قیمت غذا در سال ۲۰۰۸ به شمار می‌رود. این روند بیشتر به‌واسطه نگرانی‌های ناشی از تأثیر تغییرات اقلیمی بر تأمین مواد غذایی است که بر قیمت دیگر مواد غذایی هم تأثیر گذاشته است. برنج به‌صورت خاص نسبت به ال‌نینو، الگوی آب و هوایی که منجر به گرم و خشک‌تر شدن هوا در منطقه آسیا می‌شود، آسیب‌پذیری بالایی دارد. در چین، گرمای شدید و کاهش بارش باران در شالیزارها و کشتزارهای برنج منجر به کاهش رطوبت خاک به پایین‌ترین حد طی دهه گذشته شده است. درنتیجه حتی بزرگ‌ترین تولیدکنندگان برنج هم با پیش‌بینی کمبود احتمالی برنج، مشغول ذخیره این محصول شده‌اند. در ۴ ماه اول سال ۲۰۲۳ صادرات برنج ویتنام به چین ۷۰ درصد و صادرات اندونزی تقریباً ۲۵۰۰ درصد افزایش داشته است.

بسیاری از کشورهایی که در حال حاضر تحت تأثیر کمبود منابع و ممنوعیت صادرات برنج قرارگرفته‌اند، بیشترین آسیب را از ممنوعیت صادرات برنج هند خواهند دید. بر اساس آمارهای موجود، قیمت غذا در بنین، بزرگ‌ترین واردکننده برنج در سال ۲۰۲۰ در حدود ۴۰ درصد افزایش داشته است. هند تأکید دارد به درخواست‌های کشورها برای برآورده کردن نیازهای امنیت غذایی با کمک برنج دانه شکسته رسیدگی خواهد کرد؛ اما این شکل از پشتیبانی به‌جای فعالیت بازار، نتیجه دیپلماسی وقت‌گیر و زمان‌بر است.

ممنوعیت صادرات از سوی هند می‌تواند بازارها را مختل ساخته و این اختلال را در کیان بازارها سرایت دهد. در سال ۲۰۰۸ ویتنام صادرات برنج را ممنوع کرد و هند، چین و کامبوج را وادار کرد تا از او پیروی کند. پژوهشی که بانک جهانی بعدها انجام داد نشان داد این ممنوعیت باعث شد قیمت برنج در آن سال تا ۵۲ درصد افزایش پیدا کند. تاکنون در پی اعلام ممنوعیت صادرات از سوی هند، دولت ویتنام صرفاً از تاجران خود درخواست کرده تا از موجودی کافی برنج در داخل کشور اطمینان حاصل کنند. اگر کشورهای آسیایی دیگر دنباله‌رو هند شوند و در اعمال محدودیت‌های صادراتی مشابه هند عمل کنند، این اقدام می‌تواند روند افزایش قیمت‌ها را بالاتر از نرخ سال ۲۰۰۸ ببرد.

تغییرات اقلیمی باعث می‌شود کشورها تصمیمات مشابه بیشتری در مورد محصولات کشاورزی خود بگیرند. میزان تقاضای جهانی هم‌زمان با افزایش جمعیت جهان، رو به افزایش گذاشته است. میزان مصرف برنج هم درازای هر نفر از جمعیت آفریقا رو به افزایش می‌گذارد، درحالی‌که این روند مصرف به‌واسطه شهرنشینی و رشد اقتصادی در حال تقویت شدن است. در این وضعیت، میزان محصول برنج به دلایل مختلف به‌ویژه به دلیل تغییرات آب و هوایی در حال کاهش است. برنج منبع اصلی تغذیه تقریباً نیمی از جهان است. هرچه میزان عرضه آن کمتر شود، وسوسه محدود کردن صادرات در میان کشورهای تولید‌کننده آن افزایش خواهد یافت.