ضرورت اعتبارسنجی مشتریان در اعتبارات بانکی

از سویی دیگر نحوه مصرف نمودن منابع و اعطای تسهیلات در بخش های مختلف اقتصادی نیازمند شناخت دقیق این بخش هاست. چرا که یکی از وظایف اصلی بانک ها و موسسات مالی و اعتباری در حمایت از تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی، اعطای تسهیلات (در قالب عقود مختلف) به متقاضیان و انجام تعهدات (از جمله ضمانتنامه ها و اعتبارات اسنادی) آنان است. بانک ها برای انجام دادن این امر مهم، ناچار به استقرار یک سیستم کارآمد هستند تا عملیات اعطای تسهیلات در بازارهای رقابتی کنونی هم از کارایی و سرعت لازم برخوردار باشد و هم احتمال عدم برگشت اصل و فرع تسهیلات اعطا شده که برای تمامی بانک ها و موسسات مالی اعتباری یک اصل بسیار مهم می باشد، به حداقل کاهش یابد. لذا در اینجا مفهومی به نام اعتبارسنجی نمود بیشتری می یابد. چرا که اعتبارسنجی مشتریان بانک ها باعث سهولت در امور بانکی، کاهش ریسک سرمایه گذاری، تسهیل در رتبه بندی مشتریان و ایجاد بستری برای مبارزه با پولشویی خواهد شد.

شاید به همین علت باشد که اعتبارات به عنوان بخش مصرف منابع بانک همیشه مورد توجه مدیران و مشتریان بوده است. مشتریانی که به عنوان متقاضی به دنبال دریافت وام (درقالب تسهیلات و تعهدات) از بانک بوده و مدیران و کارشناسانی که با دقت فراوان سعی در تخصیص بهینه منابع بانک را داشته و تلاش در اعطای تسهیلات به متقاضیانی دارند که دارای اهلیت لازم بوده و به درستی قادر به ایفای تعهدات خود باشند. چرا که همواره پیشگیری مقدم بر درمان بوده و حتی الامکان می بایست از ایجاد مطالبات معوق پیشگیری نمود. البته در دنیای کنونی یکی از راه های کاهش ریسک اعتباری، استفاده از بیمه های اعتباری توسط بانک ها و موسسات اعتباری می باشد.

اساساً بانک ها در عرصه اقتصادی ناگزیرند با ریسک مواجه شوند ولی برای بهینه کردن عملیات خود و سودآور بودن آن بایستی به منظور تامین منافع سپرده گذاران در اعطای تسهیلات به دو عامل مهم تمایل متقاضی به بازپرداخت تسهیلات و توان وی در بازپرداخت اصل و سود تسهیلات توجه نمایند. دلایل وجود ریسک در بانک را با نوع کارکرد آن می توان توجیه کرد؛ چراکه بانک ها از یک سو سرمایه های مردم را که در قبال آن مسوولیت دارند، جمع آوری کرده و از سوی دیگر با استفاده از این سرمایه ها، اقدام به انجام عملیات بانکی و اعطای تسهیلات و تعهدات به تولید کنندگان، بازرگانان، پیمانکاران و ... به منظور رونق اقتصادی می نمایند.کاهش ریسک و مخاطرات و استفاده از فرصت ها در حوزه بانکداری از مسائل مورد توجه کارشناسان اعتباری بانک بوده و تحت عنوان اعتبارسنجی اشخاص حقیقی و حقوقی از آن یاد می شود.

اعتبارسنجی مشتریان در ارائه تصویری شفاف از وضعیت و توانایی مشتری در ایفای به موقع تعهدات، بازداشتن آنان از استفاده بیش از حد منابع و سقوط به ورطه بحران مالی نقش اساسی دارد. همچنین اعتبارسنجی مشتریان بانک ها باعث سهولت در امور بانکی، کاهش ریسک سرمایه گذاری، تسهیل در رتبه بندی مشتریان و ایجاد بستری برای مبارزه با پولشویی خواهد شد.

شفاف بودن عملیات واحد اقتصادی (با داشتن صورت های مالی حسابرسی شده و اظهارنامه های مالیاتی)، جمع آوری و کسب اطلاعات از افراد جامعه به ویژه افراد آگاه و خبره به فعالیت های مالی، اقتصادی و آشنا به مسایل اقتصادی روز، تاریخ افتتاح، موجودی، میانگین و گردش حساب نزد بانک، میزان خرید مواد اولیه و فروش محصولات، نوع و میزان تولیدات، میزان سرمایه ثبت شده شرکت، نحوه تجارت و فعالیت، مانده بدهی و تعهدات نزد سیستم بانکی (ضمانت نامه ها و گشایش ها)، میزان سوددهی یا زیان دهی شرکت در سال های گذشته، سود کسب شده از سرمایه گذاری و دارائی ها، همچنین نحوه تعهدات متقاضی، ارتباط عقلایی مابین نوع تسهیلات و تعهدات درخواستی با نوع فعالیت شرکت، خوش حساب بودن (ایفای به موقع تعهدات قبلی)، حسن شهرت داشتن و فعالیت مستمر در حرفه و کسب و کار، در بررسی اینکه آیا متقاضی مستحق دریافت تسهیلات و اعتبار می باشد یا خیر؛ بسیار حائز اهمیت است. (یعنی متقاضی دارای ظرفیت اعتباری باشد.) در این زمینه بررسی سوابق گذشته متقاضی و صورت های مالی و دارایی های شرکت مدنظر کارشناسان اعتباری می باشد و نباید از آن غافل شد، همه اینها مستلزم یک بانک اطلاعاتی قوی می باشد. چرا که فراهم نمودن اطلاعات جامع در نظام بانکی زمانی قابل دستیابی است که یک بانک جامع اطلاعات از مشتریان بانکی در کشور موجود باشد و اطلاعات و اعتبار صحیح به همراه وثایق مطمئن می تواند ملاک بازگشت مطالبات باشد و این همان چیزی است که در زمان سنجش اعتبار می توان به آن دست یافت.

در بسیاری از کشورها, تسهیلات دهندگان به پایگاه های اطلاعاتی دسترسی دارند و به آنها کمک می کند تا شایستگی اعتباری یک متقاضی اعتبار را بررسی نمایند. موسساتی که اطلاعات مختلف را در مورد اشخاص حقیقی جمع آوری کرده و این خدمات را ارائه می دهند، موسسات اعتبارسنجی، خدمات اطلاعات اعتباری، دفاتر تاییدیه اعتبار، آژانس های گزارش دهنده اعتبار یا مراکز اطلاع رسانی سوابق اعتباری مصرف کننده می نامند. همچنین موسساتی وجود دارند که با تجزیه و تحلیل اطلاعات کمی و کیفی اشخاص حقوقی رتبه ریسک آنان را معین می کنند. یکی از راه های کاهش ریسک اعتباری استفاده از بیمه های اعتباری است. شاید به همین علت باشد که در دنیای امروز فروش اعتباری، یکی از پررونق ترین روش های بازرگانی شناخته شده است. در این نوع فروش، خریدار در ازاء دریافت کالا یا خدمات از فروشنده، پرداخت وجه آن را در تاریخ معینی تعهد می کند و فروشنده نیز برای وصول به موقع مطالبات خود، درصدد تأمین امنیت دریافت طلب هایش بر می آید. بنابراین فروشنده خطر احتمالی معامله را به بیمه گر منتقل می نمایند و با دریافت بیمه اعتباری این ریسک را به بیمه گر منتقل می کند. چرا که بانک ها، موسسات مالی و اعتباری و شرکت هایی که به مشتریان خود وام یا اعتبار می دهند و یا کالا و خدمات را اقساطی می فروشند، با وجود آنکه از مشتریان وثیقه می گیرند، اما باز هم با ریسک وصول نشدن مطالبات خود یا خسارت ناشی از تأخیر در وصول آن روبه رو هستند.

برای جبران این خسارت، بیمه های اعتباری این ریسک ها را پوشش می دهند. شرکت های بیمه می توانند با ارائه بیمه های اعتباری، ریسک عدم وصول یا تأخیر در وصول مطالبات را کاهش داده و نیز پیگیری برای وصول و بازیافت مطالبات سوخت شده را برعهده بگیرد و امکان دارد موجب کاهش هزینه های بانک ها و موسسات مالی و اعتباری گردند. به کارگیری سیستم رتبه بندی، شاخص و معیاری برای تنظیم نرخ سود و میزان وثایق فراهم می کند تا مشتریان با وضعیت اعتباری مناسب از آن بهره مند شوند.

همچنین کاهش مطالبات معوق، توسعه ضریب نفوذ اعتبار، افزایش کارایی و سرعت، بهبود سودآوری بانک و گردآوری اطلاعات آماری، ارتباط بالقوه با سیستم های مکانیزه امتیازدهی و فراهم نمودن اطلاعات مشابه، حذف بخش عمده ای از تقلب ها و حداقل نمودن ریسک اعتباری، امکان دسترسی به اطلاعات به روز و دسترسی به زیرساخت های اطلاعاتی و مدیریت آسان داده ها برای صنایع مرتبط با مدیریت وصول مطالبات و بهبود نسبت بدهی های وصول نشده، از اثرات نظام سنجش اعتبار می باشد. بنابراین وجود یک سیستم اطلاعاتی متمرکز و مبتنی بر تکنولوژی نوین و با معماری ویژه و ساختار داده استاندارد، می تواند رفتار مشتریان را در قالب افراد خوش حساب، بدحساب و معمولی رتبه بندی کند.

این کار به همراه بکارگیری بیمه اعتباری (درصورت لزوم) سبب کاهش ریسک اعتباری، افزایش سودآوری برای بانک و جذب مشتریان می شود. البته در این موارد تصمیم گیرنده نهایی مدیران و کارشناسان مربوطه در سطح ادارات مرکزی و مسوولین شعب هستند و این سیستم فقط به عنوان یک سیستم پشتیبان و یا حمایت کننده به آنها کمک می کند، لذا از نظر نظام وام دهی به مشتریان این روش کارآمد به نظر می رسد.